550 total views

Ήταν δύσκολο να μην γράψω κάτι σχετικό με την πρόσφατη ταινία του Joker με τον Joaquin Phoenix. Ήταν μία δυνατή ταινία που έχει αρχίσει ήδη να συζητείται πολύ, τόσο για την ρεαλιστικότητα της αλλά και για τα μηνύματα που περνάει. Ήταν επίσης και μία ταινία που έχει αρχίσει να συζητείται πολύ και με τους ασθενείς μου γιατί δείχνει με πολύ ρεαλιστικό τρόπο την συσχέτιση της ψυχικής διαταραχής με την βία.

Καθαρά επιστημονικά, οφείλω να παραδεχτώ ότι όντως η ταινία παρουσιάζει με όσο γίνεται αρκετά ρεαλιστικό τρόπο έναν άνθρωπο που πάσχει από ψύχωση και πολύ πιθανόν θα λάμβανε τη διάγνωση της παρανοϊκής σχιζοφρένειας. Παρουσιάζει επίσης αρκετά ναρκισσιστικά στοιχεία στην προσωπικότητά του αλλά και σημαντική τάση προς την βία. Όντως, κάποιοι ασθενείς με αυτά τα διαγνωστικά στοιχεία έχουν μία αυξημένη επικινδυνότητα να οδηγηθούν σε βιαιοπραγίες. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτό δεν είναι ο κανόνας για αυτούς τους ασθενείς. Ακόμα και στην ταινία το τέλος αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο, ο Joker και όλα αυτά που είδαμε να κάνει, να ήταν προϊόντα της φαντασίας του και των παραληρημάτων του. Στατιστικά “αυτοί οι ψυχικά ασθενείς” δεν διαπράττουν εγκλήματα αλλά θυματοποιούνται από την διαταραχή τους και τους άλλους.

Η αλήθεια είναι ότι τέτοιες ταινίες θα βοηθούσε να συνοδεύονται από κάποια υπενθύμιση ότι η ψυχική διαταραχή δεν οδηγεί κατά κανόνα σε βίαιες πράξεις και σε εγκλήματα αλλά ούτε και θεραπεύεται με την βίαιη έκφραση της αδικίας και των απωθημένων που έχει ο καθένας μας. Θα βοήθαγε επίσης να υπήρχε και μία ενημέρωση για τις διαταραχές που προβάλλονται σε τέτοιες ταινίες, ούτως ώστε να μαθαίνει και ο κόσμος τι ακριβώς βλέπει όσο αφορά τις ψυχικές διαταραχές που θίγονται.

Αλλά γιατί ψύχωση και παρανοϊκή σχιζοφρένεια;

Με τον όρο ψύχωση χαρακτηρίζουμε μία κατάσταση που δείχνει ότι ο άνθρωπος βιώνει σκέψεις και άλλες εμπειρίες στην αντίληψη του που δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Τον Joker για παράδειγμα τον δείχνουν να πιστεύει ότι έχει μία ρομαντική σχέση με την γειτόνισά του ή ότι μπορεί και να διέπραξε μία σειρά από εγκλήματα, να ξεσήκωσε τα πλήθη και να πήρε την εκδίκησή του από όσους τον έχουν αδικήσει. Τον δείχνει επίσης να πιστεύει ότι ο Ντε Νίρο έκανε αναφορές σε αυτόν στην τηλεόραση και στο τέλος να συμμετέχει στην εκπομπή του και να τον σκοτώνει παίρνοντας εκδίκηση επειδή τον κορόιδευε.

Από την μία αυτά τα παραληρήματα τον έκαναν να νιώθει σημαντικό και δυνατό από την άλλη τον μείωναν και τον έκαναν να νιώθει διαφορετικό και υποδεέστερο από τους άλλους. Φυσικά μέσα σε αυτά τα παραληρήματα υπάρχει πάντα και η αίσθηση της καταδίωξης. Η αστυνομία τον καταδιώκει να τον πιάσει και στο τέλος τον πιάνει. Στο μέλλον φυσικά τον καταδιώκει ο Batman, ο οποίος είναι και ιδιαίτερα τρομακτικός.

Εάν και υπάρχουν πολλοί τύποι παραληρημάτων (ακούστε ένα ωραίο podcast του BBC για αυτά), αυτά της μεγαλομανίας και της καταδίωξης είναι τα πιο συχνά. Συμπτώματα ψύχωσης μπορεί να εμφανιστούν και στις διαταραχές της διάθεσης (Διπολική διαταραχή – Μανιοκατάθλιψη, Κατάθλιψη) αλλά είναι πιο άμεσα συνδεμένα με την διάθεση του ασθενή (μανία – κατάθλιψη) και δεν είναι μόνιμα. Στη σχιζοφρένεια είναι πιο χρόνια και επίμονα και ίσως και πιο “παράξενα” – φανταστικά.

Κλινικά με τον όρο παραλήρημα (delusion) αναφερόμαστε σε σκέψεις που είναι φανταστικές και πολύ πιστευτές. Το άτομο που έχει ένα τέτοιο παραλήρημα πιστεύει πράγματα που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα και αυτές του οι σκέψεις είναι τόσο αληθινές που επηρεάζουν και κατευθύνουν την συμπεριφορά του. Άνθρωποι που αναρρώνουν από τέτοια παραληρήματα μας λένε πάντα πόσο πολύ πίστευαν όλα αυτά τα φανταστικά πράγματα που είχαν μπει στο μυαλό τους και πόσο αυτά είχαν επηρεάσει και κατεύθυναν τις ζωές τους.

Δυστυχώς δεν αναρρώνουν όλοι και πολλές φορές υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση στην αναγνώριση και αποδοχή τέτοιων συμπτωμάτων, ειδικά από την οικογένεια, με αποτέλεσμα να αργεί ακόμα περισσότερο η θεραπεία. Ο ψυχωσικός ασθενής, όσο είναι ψυχωσικός, δεν έχει ενσυναίσθηση (insight) και δεν μπορούμε ποτέ να περιμένουμε να αναγνωρίσει ότι είναι ψυχωσικός. Δεν μπορούμε επίσης ποτέ να τον θεωρήσουμε υπεύθυνο για αυτή του την κατάσταση.

Το επόμενο κοινό σύμπτωμα της ψύχωσης και της σχιζοφρένειας είναι οι ψευδαισθήσεις (hallucinations). Εδώ έχουμε διαταραχή στην αντίληψη του ατόμου. Ο ασθενής μπορεί να ακούει φωνές ή και να βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν στη πραγματικότητα. Μπορεί επίσης να μυρίζει ή να νιώθει στο σώμα του πράγματα που επίσης δεν υπάρχουν. Γενικά έχουμε μία διαταραχή στην αντίληψη (perception). Αυτά είναι εξίσου επιβαρυντικά συμπτώματα και εμπειρίες γιατί προκαλούν μεγάλη σύγχυση στο άτομο που τα βιώνει.

O Joker έχει μαζί του στις δύσκολες στιγμές του την Sophie την γειτόνισά του η οποία τον στηρίζει και του προσφέρει υποστήριξη. Αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα σύμπτωμα ψευδαίσθησης αφού η Sophie αργότερα μαθαίνουμε ότι δεν ήταν στην πραγματικότητα δίπλα του. Στην πραγματικότητα βέβαια τις περισσότερες φορές οι ψευδαισθήσεις που αναφέρονται δεν είναι ιδιαίτερα υποστηρικτικές και βοηθητικές.

Σε πολύ γενικές γραμμές όταν κάποιος άνθρωπος έχει τέτοια συμπτώματα και εμπειρίες για μία περίοδο τουλάχιστον 6 μηνών τότε συνήθως δίνεται και η διάγνωση της σχιζοφρένειας. Μέχρι πρόσφατα διαγνωστικά διαχωρίζαμε διαφορετικούς τύπους της σχιζοφρένειας. Ο πιο οργανωμένος τύπος που παρουσιάζει παραληρήματα καταδίωξης ήταν συνήθως αυτός της παρανοϊκής σχιζοφρένειας. Πλέον διαγνωστικά μιλάμε πιο πολύ για το φάσμα της σχιζοφρένειας και τα συμπτώματά του.

Το “γέλιο” του Joker δεν έχει καμία σχέση με τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας. Αποτελεί μία άλλη και πραγματική νευρολογική διαταραχή που λέγεται ψευδοπρομηκική παράλυση (Pseudobulbar palsy).

Η σχιζοφρένεια βέβαια χαρακτηρίζεται και από άλλα συμπτώματα τα οποία είναι λιγότερο διακριτά (δείτε ένα δωρεάν τεστ εδώ).

 

Τι άλλο σημαντικό δείχνει η ταινία;

Γενικά έναν άνθρωπο ευαίσθητο και κατά βάθος καλό που προσπαθεί να κάνει τον κόσμο να νιώθει καλύτερα, παρόλο που ο ίδιος μεγάλωσε με πολλές κακουχίες και ζει σε άθλιες συνθήκες. Έναν άνθρωπο που δεν γνώρισε πατέρα και είχε τραυματιστεί ιδιαίτερα σε μικρή ηλικία. Ένα άνθρωπο που δεν τα καταφέρνει να επιβιώσει εύκολα στην αγορά εργασίας. Έναν άνθρωπο που θυματοποιείται και ζει στο περιθώριο. Έναν άνθρωπο με λίγους φίλους. Ένα άνθρωπο που προσπαθεί να διατηρήσει την υγεία του αλλά δεν έχει τα οικονομικά μέσα να λάβει βοήθεια. Έναν άνθρωπο που στο τέλος βρίσκει αποδοχή και ελευθερώνεται μέσα από τα παραληρήματα του. Έναν άνθρωπο που εν τέλει είναι νοσηλευμένος και δεν μπορεί να εμπιστευτεί κανέναν και δεν έχει αναρρώσει πλήρως.

Αυτά είναι ίσως τα πιο πραγματικά στοιχεία για ανθρώπους με ψύχωση και σχιζοφρένεια. Δεν είναι κακοί, ούτε επικίνδυνοι. Δεν κινδυνεύει η κοινωνία από αυτούς αλλά κινδυνεύουν αυτοί από την κοινωνία και την έλλειψη δομών και παροχών για αυτούς. Η θεραπεία τους είναι μία δύσκολη και μακροχρόνια υπόθεση. Ανταποκρίνονται μεν σε κάποιες αντιψυχωσικές φαρμακευτικές αγωγές αλλά όχι όλοι και όχι πάντα πλήρως. Χρειάζονται ψυχοκοινωνική φροντίδα και υποστήριξη και μία σημαντική κατανόηση και αποδοχή από την πλευρά μας που μας κάνει πιο πολύ ανθρώπους.

Επομένως, εάν σας τρόμαξε ο Joker, ευκαιρία να μάθετε λίγα παραπάνω για την διάγνωσή του. Εάν σας διασκέδασε, ευκαιρία να κάνετε μία καλή σκέψη για ανθρώπους που υποφέρουν από την ψυχική του διαταραχή και ευκαιρία να είμαστε όλοι πιο ανοιχτοί και φιλικοί σε ανθρώπους με τέτοια προβλήματα και να τους προσέχουμε, χωρίς να τους στιγματίζουμε και να τους περιθωριοποιούμε.

 

Πηγή: Μάλλιαρης (2019) “Η Ψυχοπαθολογία του Joker”  maniokatathlipsi.gr .

Ελεύθερη η αναδημοσίευση, ως έχει, με αναφορά στην πηγή.