275 total views

Όταν κάνουμε λόγο για διπολική κατάθλιψη θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι παρόλο που φαίνεται να μοιάζει με τη μονοπολική κατάθλιψη, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Στη  διπολική κατάθλιψη παρατηρούνται τα ίδια συμπτώματα που συναντάμε και στη μονοπολική κατάθλιψη, με κύρια διαφορά ότι στην πρώτη υπάρχει ιστορικό μανιακού ή υπομανιακού επεισοδίου.

Επιπρόσθετα, σημαντική διαφορά αποτελεί το γεγονός ότι τα συμπτώματα κατάθλιψης βιώνονται πιο έντονα και είναι πιο πιθανό να εμφανιστούν ψυχωτικά στοιχεία και αυτοκτονικός ιδεασμός. Διαφορά παρατηρούμε, επίσης, στη διάρκεια των επεισοδίων, καθώς στη διπολική κατάθλιψη τα επεισόδια, χωρίς θεραπεία, μπορεί να διαρκούν κατά μέσο όρο τρεις μήνες, σε αντίθεση με τη μονοπολική που διαρκούν το διπλάσιο χρόνο.

Εξαιτίας των παραπάνω κατανοούμε ότι χρησιμοποιούνται διαφορετικές ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις και φαρμακευτικές αγωγές για τις δύο αυτές διαταραχές, καθώς οι θεραπευτικοί στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν στην κάθε μια διαφέρουν.

Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή είναι ευάλωτοι σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα που μεταβάλλουν τους κιρκάδιους ρυθμούς* και προκαλούν υποτροπή. Οι καταθλιπτικοί διπολικοί ασθενείς παρουσιάζουν συχνά καθυστερημένη φάση ύπνου, υπερυπνία, λήθαργο και υπερφαγία. Αυτά τα χαρακτηριστικά αποτελούν προγνωστικούς παράγοντες για την ανταπόκριση στη φωτοθεραπεία. Σήμερα, επίσης,  γίνεται δεκτό ότι η θεραπεία με έντονο φως μπορεί να αποτελέσει τουλάχιστον ένα συμπλήρωμα της φαρμακοθεραπείας, προκειμένου να επιταχυνθεί η έναρξη ενός αντικαταθλιπτικού αποτελέσματος ή να παραταθεί το αποτέλεσμα αυτό μετά τη διακοπή του φαρμάκου.

Η φωτοθεραπεία είναι μια θεραπεία που περιλαμβάνει την έκθεση σε μια τεχνητή πηγή φωτός και αντιμετωπίζει κυρίως τα συμπτώματα της μείζονα καταθλιπτικής διαταραχής. Η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει την αφιέρωση περίπου 30’ την ημέρα μπροστά σε ένα κουτί που εκπέμπει έντονο φως φθορίου (10.000 lux)  και μιμείται το εξωτερικό φως.

Η έρευνα σχετικά με τη φωτοθεραπεία υποστηρίζει ότι αυτός ο τύπος φωτός μπορεί να προκαλέσει χημική αλλαγή στον εγκέφαλο, αυξάνοντας, δηλαδή, τους θετικούς για τη διάθεση νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη, στα τμήματα του εγκεφάλου που ρυθμίζουν τη διάθεση. Επιπρόσθετα, η έκθεση σε έντονο φως ρυθμίζει τον κιρκάδιο ρυθμό, ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που προάγουν την εγρήγορση, βελτιώνει τις γνωστικές επιδόσεις και τον ύπνο. Τέλος, το φως ενεργοποιεί παράγοντες που είναι απαραίτητοι για το σχηματισμό της μνήμης, καθώς και παράγοντες που είναι σημαντικοί για τη συνολική υγεία του εγκεφάλου.

Το Ψυχιατρικό Ινστιτούτο και Κλινική του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ διεξήγαγε μια σχετική μελέτη από το 2010 έως το 2014, όπου σκοπός ήταν να διερευνηθεί η αποτελεσματικότητα της φωτοθεραπείας το μεσημέρι ως συμπληρωματική θεραπεία στη διπολική κατάθλιψη. Οι στόχοι ήταν να προσδιοριστεί το επίπεδο των συμπτωμάτων κατάθλιψης και το ποσοστό ύφεσής τους, το ποσοστό διακύμανσης της διάθεσης και η ποιότητα ύπνου. Η φωτοθεραπεία χορηγούνταν για 4-6 εβδομάδες καθημερινά. Οι ερευνητές τοποθέτησαν τυχαία τους συμμετέχοντες σε δύο διαφορετικές ομάδες, χρησιμοποιώντας λευκό φως 7.000 lux στη μια ομάδα και αμυδρό κόκκινο φως 50 lux ως εικονικό φάρμακο (placebo) στην άλλη ομάδα καθημερινά. Τα άτομα σε κάθε ομάδα ήταν 23 και δεν υπήρχαν δημογραφικές και κλινικές διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων.

Για τη συνθήκη του εικονικού φαρμάκου επιλέχθηκε το αμυδρό κόκκινο φως, επειδή αντιστρέφει την υπομανία που προκαλείται από το πρωινό έντονο φως και παρήγαγε αμελητέα αποτελέσματα στους κιρκάδιους ρυθμούς. Ο μέσος όρος ηλικίας των συμμετεχόντων ήταν τα 47 έτη με διπολική διαταραχή τύπου Ι ή τύπου ΙΙ ( τα  ⅔ με διπολική τύπου Ι). Οι ασθενείς που επιλέχθηκαν έλαβαν αντιμανιακή φαρμακευτική αγωγή σε σταθερές δόσεις για τουλάχιστον 4 εβδομάδες, συμπληρωματική αντικαταθλιπτική αγωγή σε σταθερές δόσεις για τουλάχιστον 8 εβδομάδες και χαμηλής δόσης βοηθήματα ύπνου για ήπια αϋπνία. Η ίδια φαρμακευτική αγωγή συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια της έρευνας. Τα κλινικά συμπτώματα και η αποτελεσματικότητα της φωτοθεραπείας αξιολογήθηκαν από μια σειρά ερωτηματολογίων στην αρχή και στο τέλος της μελέτης, αλλά υπήρχε και εβδομαδιαία παρακολούθηση και αξιολόγηση των ασθενών.

Στην αρχή της έρευνας οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν για τη σωστή χρήση του κιβωτίου με φως. Καλούνταν να τοποθετούν το κιβώτιο σε γραφείο απόστασης 30 εκατοστών από τα μάτια, χωρίς να κοιτάζουν το φωτοκιβώτιο απευθείας, για να ελαχιστοποιηθεί η δυσφορία. Έπρεπε να το χρησιμοποιούν καθημερινά στο σπίτι ή τη δουλειά. Οι ασθενείς ξεκίνησαν με 15λεπτες συνεδρίες φωτοθεραπείας μεταξύ 12:00 μ.μ. και 14:30 μ.μ. Γίνονταν εβδομαδιαίες επισκέψεις για την αξιολόγηση του επιπέδου διάθεσης, των παρενεργειών, της αυτοκτονικότητας, της ποιότητας του ύπνου και την ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα. Μετά από κάθε επίσκεψη, η διάρκεια της φωτοθεραπείας αυξανόταν κατά 15’ για να επιτευχθεί ο στόχος των 60’ ανά ημερήσια συνεδρία έως την 4η εβδομάδα ή έως την ύφεση των συμπτωμάτων.

Η μέγιστη έκθεση σε φωτοθεραπεία που επιτεύχθηκε ήταν τα 46’ στην ομάδα ενεργούς θεραπείας ( φωτοθεραπεία με λευκό φως) και 45’ στην ομάδα ανενεργούς θεραπείας ( φωτοθεραπεία με αμυδρό κόκκινο φως placebo). Στην έναρξη της έρευνας οι ασθενείς είχαν μέτρια επίπεδα κατάθλιψης, μέτρια κλινική σοβαρότητα, καμία υπομανία ή ψύχωση και μέτρια εξασθένιση της συνολικής λειτουργικότητας. Επίσης, είχαν εμφανές άγχος, χαμηλή ποιότητα ύπνου και μέτρια επίπεδα εποχιακής ευαισθησίας.

Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η ομάδα ενεργούς θεραπείας σε σύγκριση με την ομάδα ανενεργούς θεραπείας είχε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό ύφεσης στις 4-6 εβδομάδες και χαμηλότερη μέση βαθμολογία κατάθλιψης κατά την τελευταία επίσκεψη. Δεν παρατηρήθηκε καμία υπομανία ή διακύμανση διάθεσης, ούτε παρενέργειες.

Επίσης, η ομάδα ενεργούς θεραπείας παρουσίασε σημαντικά καλύτερη συνολική λειτουργικότητα, υψηλότερο ποσοστό ανταπόκρισης, χαμηλότερη κλινική σοβαρότητα, λιγότερο άγχος, λιγότερα κοινωνικά προβλήματα, καλύτερη ποιότητα ύπνου και λιγότερα προβλήματα συγκέντρωσης σε σύγκριση με την ομάδα ανενεργούς θεραπείας. Από τους 46 ασθενείς οι 40 ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα (87%) και η πλειοψηφία των συμμετεχόντων εγγράφηκε στη μελέτη το φθινόπωρο ή το χειμώνα.

Αυτή η κλινική δοκιμή έδειξε ότι η  συμπληρωματική θεραπεία με έντονο φως το μεσημέρι προκάλεσε ένα ισχυρό και σταθερό αντικαταθλιπτικό σε καταθλιπτικούς διπολικούς ασθενείς. Μετά από 6 εβδομάδες φωτοθεραπείας, το 68,2% παρουσίασε ύφεση και οι ασθενείς ανέφεραν χαμηλά επίπεδα κατάθλιψης, σημαντικά καλύτερη συνολική λειτουργικότητα, και καμία διακύμανση της διάθεσης. Με αμυδρό κόκκινο φως, μόνο το 22,2% παρουσίασε ύφεση – οι ασθενείς εξακολουθούσαν να έχουν μέτρια επίπεδα κατάθλιψης και επίμονη έκπτωση στη λειτουργικότητα.

Τα ευρήματα αυτά  έρχονται σε αντίθεση με μια προηγούμενη έκθεση των Dauphinais et al. , σύμφωνα με την οποία 8 εβδομάδες θεραπείας με πρωινό φως (σε σύγκριση με μια συνθήκη εικονικού φαρμάκου χαμηλής πυκνότητας αρνητικού ιονισμού) δεν ήταν αποτελεσματική για τη διπολική κατάθλιψη.  Η κύρια διαφορά μεταξύ της συγκεκριμένης μελέτης και της προηγούμενης είναι η χρονική στιγμή χορήγησης της φωτοθεραπείας. Για το λόγο αυτό, η ώρα της ημέρας κατά την οποία οι ασθενείς χρησιμοποιούν το κουτί φωτός είναι ενδεχομένως ένας σημαντικός καθοριστικός παράγοντας για την ανταπόκριση στη θεραπεία.

Οι ερευνητές τονίζουν ότι θα ήταν σκόπιμη η περαιτέρω μελέτη της αποτελεσματικότητας της φωτοθεραπείας που χορηγείται τη μεσημεριανή ώρα για τα επεισόδια με έναρξη την άνοιξη και το καλοκαίρι και την μακροπρόθεσμη πρόληψη των επαναλαμβανομένων επεισοδίων.

Η παραδοσιακή φωτοθεραπεία στη μονοπολική κατάθλιψη στις μελέτες που έχουν διεξαχθεί, χορηγείται τις πρωινές ώρες, οι συνεδρίες διαρκούν από 30 έως 60 λεπτά και τα αποτελέσματα παρατηρούνται μετά από μια έως δύο εβδομάδες. Αντίθετα, στη διπολική κατάθλιψη η φωτοθεραπεία χορηγείται τις μεσημεριανές ώρες και ξεκινάει με 15λεπτες συνεδρίες, οι οποίες αυξάνονται σταδιακά μέχρι να επιτευχθεί ο στόχος των 60 λεπτών και τα αποτελέσματα παρατηρούνται στις τέσσερις με έξι εβδομάδες.

Αυτές οι διαφορές είναι αρκετά σημαντικές, καθώς έτσι μειώνονται οι πιθανότητες να προκληθούν διακυμάνσεις στη διάθεση και επεισόδια υπομανίας που προκαλεί το πρωινό φως και η ταχεία έκθεση σε αυτό. Συνοψίζοντας, η φωτοθεραπεία θεωρείται μια αποτελεσματική συμπληρωματική θεραπεία σε ασθενείς με διπολική διαταραχή και η σωστή χρήση της κρίνεται απαραίτητη, προκειμένου να αποφευχθούν οι όποιες υποτροπές και να είναι ωφέλιμη για τους ασθενείς.

*Οι κιρκάδιοι ρυθμοί είναι κύκλοι σημαντικών λειτουργιών του σώματος που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια ενός 24ωρου κύκλου και μπορούν να επηρεάσουν τις ορμόνες, το πρόγραμμα ύπνου και τις διατροφικές συνήθειες.

Πηγές:
Adjunctive Bright Light Therapy for Bipolar Depression:A Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Trial
Dorothy K. Sit, M.D., James McGowan, B.A., Christopher Wiltrout, B.S., Rasim Somer Diler, M.D., John (Jesse) Dills, M.L.S.,
James Luther, M.A., Amy Yang, M.S., Jody D. Ciolino, Ph.D., Howard Seltman, M.D., Ph.D., Stephen R. Wisniewski, Ph.D.,
Michael Terman, Ph.D., Katherine L. Wisner, M.D., M.S.
Efficacy and safety of bright light therapy for manic and depressive symptoms in patients with bipolar disorder: A systematic review and meta-analysis. Masahiro Takeshima M.D., Ph.D., Tomohiro Utsumi, M.D., Yumi Aoki, MSN, Zhe Wang, Masahiro Suzuki, M.D., Ph.D., Isa Okajima, Ph.D., Norio Watanabe M.D., Ph.D., Koichiro Watanabe, M.D., Ph.D. and Yoshikazu Takaesu, M.D., Ph.D.
Psychiatry Clin Neurosci – 2020 – Juruena – Efficacy and safety of bright light therapy for bipolar depression response

Για να μάθετε περισσότερα για τις συνεδρίες φωτοθεραπείας επισκεφθείτε το BipolarLab.com

Συγγραφείς:
Μαριάννα Τσαντού, Ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ειδικευόμενη στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του BipolarLab.edu.gr,
Δρ. Ιωάννης Γ. Μάλλιαρης, Ψυχολόγος, Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Institute of Psychiatry, King’s College London – Επιστημονικός Υπεύθυνος του BipolarLab.com και της ΕΔΟ. Πιστοποιημένος Ψυχοθεραπευτής & Εκπαιδευτής στη Γνωσιακή – Συμπεριφορική Θεραπεία από το Beck Institute της Αμερικής. (Beck Institute CBT Certified Clinician (BICBT-CC))