183 total views

Η διπολική διαταραχή χαρακτηρίζεται από διακυμάνσεις ανάμεσα σε μανία/υπομανία και κατάθλιψη. Αρκετές μελέτες έχουν αναδείξει εποχιακά μοτίβα: τα μανιακά και υπομανιακά επεισόδια τείνουν να εμφανίζονται συχνότερα την άνοιξη–καλοκαίρι, ενώ οι καταθλιπτικές φάσεις συχνότερα το φθινόπωρο–χειμώνα. Σε μια μελέτη 100 ατόμων καταγράφηκε σημαντικά μεγαλύτερη συχνότητα μανιακών επεισοδίων κατά την άνοιξη–καλοκαίρι σε σχέση με το φθινόπωρο–χειμώνα. Αντίθετα, οι καταθλίψεις κυριαρχούσαν στις ψυχρότερες εποχές. Με άλλα λόγια, «η εποχική μανία» (summer mania) είναι κοινό φαινόμενο που αναφέρεται από ασθενείς και ειδικούς. (Tarek Triki και συνεργάτες, 2024) 

Αυτή η εποχική έξαρση αποδίδεται στη μακρά ημέρα και τις παρατεταμένες υπαίθριες δραστηριότητες, που αλλάζουν το βιολογικό ρολόι και τον ύπνο των ασθενών. Αναλυτικότερα, οι κυριότεροι λόγοι που συνδέονται με την έξαρση της νόσου αυτή την περίοδο είναι:

  • Αύξηση των ωρών ηλιακού φωτός: Η έντονη φωτεινότητα μειώνει την παραγωγή μελατονίνης, οδηγώντας σε μειωμένη ανάγκη για ύπνο και υπερδιέγερση.
  • Διαταραχές στον ύπνο και τον κιρκαδικό ρυθμό: Η έλλειψη ύπνου και οι μεταβολές στην καθημερινή ρουτίνα ευνοούν την απορρύθμιση της διάθεσης.
  • Υψηλές θερμοκρασίες και περιβαλλοντικό στρες: Το καλοκαίρι συνοδεύεται από θερμική δυσφορία, διακοπές στη ρουτίνα και έντονη κοινωνική δραστηριότητα.
  • Βιοχημικές αιτίες. Ύπαρξη ορισμένων νευροδιαβιβαστών που σχετίζονται με τη μανία.
  • Αλλαγές στην καθημερινότητα: Οι διακοπές, η αυξημένη κοινωνική δραστηριότητα και η έλλειψη σταθερού προγράμματος μπορούν να λειτουργήσουν απορρυθμιστικά.

Οι θερινοί μήνες δεν φέρνουν μόνο ήλιο και ξεκούραση. Για πολλούς ασθενείς με διπολική διαταραχή, είναι η εποχή των νοσηλειών, συχνά επώδυνων αλλά απαραίτητων για την προστασία και σταθεροποίηση. Οι νοσηλείες αυτές σχετίζονται κυρίως με:

  • Οξεία μανιακά επεισόδια με ψυχωτικά χαρακτηριστικά ή σοβαρή απορρύθμιση στη συμπεριφορά και τη λειτουργικότητα.
  • Απορρύθμιση της φαρμακευτικής αγωγής, είτε λόγω διακοπής, είτε λόγω υπερεκτίμησης της καλής διάθεσης.
  • Καθυστερημένη αναγνώριση των πρώιμων προειδοποιητικών σημείων, ιδίως όταν υπάρχει περιβαλλοντική διέγερση.

Σύμφωνα με μελέτες συστηματικών ανασκοπήσεων, οι εισαγωγές σε ψυχιατρικές μονάδες για μανιακά επεισόδια είναι σημαντικά πιο συχνές την άνοιξη και το καλοκαίρι. Μια μελέτη ανασκόπησης (Richard McCarty και συνεργάτες, 2021) βρήκε ότι οι νοσηλείες λόγω μανίας κορυφώνονται κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό θετικών εισαγωγών σε διπολικούς ασθενείς σημειώθηκε Ιούνιο και Ιούλιο. Επιπλέον, συγκριτικά με τα καταθλιπτικά επεισόδια, τα υποτροπιάζοντα μανιακά επεισόδια εμφανίζουν ξεκάθαρη εποχικότητα: το 58.5% των εισαγωγών σε (υπο)μανιακή φάση συνέβη άνοιξη-καλοκαίρι, έναντι 42.3% στις υποτροπές κατάθλιψης.

Τα επεισόδια μανίας συχνά απαιτούν άμεση ιατρική φροντίδα λόγω των σοβαρών συμπτωμάτων τους (σοβαρή αϋπνία, υπερκινητικότητα, ψυχωτικά ή άλλα επιβαρυντικά συμπτώματα). Η διεθνής βιβλιογραφία επιβεβαιώνει ότι, σε περιοχές με έντονες εποχικές αλλαγές, η εποχικότητα της μανίας είναι αισθητά ισχυρότερη και αυξάνει τον φόρτο στις μονάδες ψυχικής υγείας. (Andrea Aguglia και συνεργάτες, 2018)

Εικόνα: Μηνιαία ποσοστά νοσηλείας σε ψυχιατρική κλινική για ασθενείς με διπολική διαταραχή (μπλε γραμμή) σε σύγκριση με άλλες ψυχικές διαταραχές. Διακρίνονται σαφείς κορυφώσεις τους θερινούς μήνες (υψηλή ηλιακή έκθεση). Βάση μελέτης που πραγματοποιήθηκε από 2013-2015 στην Ιταλία και δημοσιεύθηκε το 2018 :Aguglia, A., Borsotti, A., & Maina, G. (2018)

Λόγω των παραπάνω, κρίνεται αναγκαία η έγκαιρη παρέμβαση και η πρόληψη υποτροπών, ιδιαίτερα κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Η γνώση των παραγόντων που πυροδοτούν τις καλοκαιρινές υποτροπές επιτρέπει την έγκαιρη παρέμβαση και την πρόληψή τους. Σημαντική κρίνεται η σταθεροποίηση των καθημερινών ρουτινών (ύπνος, διατροφή, δραστηριότητα) και η πιστή τήρηση της θεραπείας, ακόμη και όταν το άτομο αισθάνεται καλά. Σύγχρονες προσεγγίσεις φροντίδας συνιστούν εξατομικευμένα προγράμματα πρόληψης με ψυχοεκπαίδευση, τακτικές κλινικές αξιολογήσεις και συνεχόμενη φαρμακευτική υποστήριξη για τη διατήρηση ισορροπίας.

Συνοπτικά, θεωρούμε ότι η σωστή διαχείριση για την αποτελεσματικότερη θεραπεία της διπολικής διαταραχής, περιλαμβάνει τα παρακάτω:

  • Ολοκληρωμένη συνδυαστική θεραπεία, που περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή και εξειδικευμένες ψυχοθεραπείες.
  • Συνεχή παρακολούθηση από ομάδα ειδικών με εμπειρία στη διπολική διαταραχή.
  • Εκπαίδευση του ασθενή και της οικογένειας, ώστε να αναγνωρίζουν εγκαίρως τα προειδοποιητικά σημάδια και να ενισχύουν την πρόληψη.
  • Επαναφορά στη σταθερότητα μέσω δομημένης φροντίδας και σχεδίου πρόληψης μελλοντικών υποτροπών.

Κάποια καλοκαιρινά tips:

  • Διατήρηση καλού και σταθερού πρόγραμμα ύπνου και αφύπνισης.
    Ξυπνάτε και κοιμάστε κάθε μέρα την ίδια ώρα και αποφεύγετε νυχτερινές δραστηριότητες.
  • Συχνή και καλή ενυδάτωση και προτιμήστε δροσερά μέρη με σκιά. Αποφύγετε τη συστηματική έκθεση στον ήλιο, ειδικά τις μεσημεριανές ώρες και σε μέρες με υψηλή θερμοκρασία.
  • Καθημερινή παρακολούθηση της διάθεσης και του ύπνου με τη βοήθεια ψυχομετρικών εργαλείων του ψυχολόγου και έξυπνων συσκευών (smart watches).
  • Διαχείριση καθημερινού stress. Αποφύγετε ερεθίσματα και καταστάσεις που σας δημιουργούν άγχος. Βρείτε στιγμές μέσα στη μέρα σας να αποφορτίζεστε.
  • Σταθερή λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Αποφυγή φαρμάκων και ουσιών που προκαλούν διέγερση.
  • Τακτικός έλεγχος των επιπέδων λιθίου λόγω αλλαγών που προκαλούνται από τις αλλαγές στη θερμοκρασία και ανάλογη ρύθμιση με τον ψυχίατρο.

Η προληπτική θεραπεία είναι για εμάς εξίσου σημαντική με την αντιμετώπιση της κρίσης. Μέσω της συνδυαστικής προσέγγισης, μπορούμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους με διπολική διαταραχή να ζήσουν με μεγαλύτερη ισορροπία και αυτονομία, ακόμη και στις πιο απαιτητικές εποχές του χρόνου.

Για περισσότερες πληροφορίες για τα προγράμματα νοσηλείας, θεραπείας και πρόληψης μπορείτε να επισκεφθείτε το site του BipolarLab.

Βιβλιογραφικές πηγές:

McCarty, R., Josephs, T., Kovtun, O., & Rosenthal, S. J. (2021). Enlightened: Addressing circadian and seasonal changes in photoperiod in animal models of bipolar disorder. Translational Psychiatry, 11, Article 373. https://doi.org/10.1038/s41398-021-01494-5

Aguglia, A., Borsotti, A., & Maina, G. (2018). Bipolar disorders: Is there an influence of seasonality or photoperiod? Brazilian Journal of Psychiatry, 41(6), 577–586. https://doi.org/10.1590/1516-4446-2016-2144

Triki, T., & Sellami, R. (2022). Bipolar disorder and climatic factors: The impact of seasonality on mood relapses. Medical Research Archives, 10(4). https://doi.org/10.58489/2836-3558/020

Συγγραφείς:

Μαριάννα Τσαντού, Ψυχολόγος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ειδικευόμενη στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του BipolarLab.edu.gr,

Δρ. Ιωάννης Γ. Μάλλιαρης, Ψυχολόγος, Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας, Institute of Psychiatry, King’s College London – Επιστημονικός Υπεύθυνος του BipolarLab.com και της ΕΔΟ. Πιστοποιημένος Ψυχοθεραπευτής & Εκπαιδευτής στη Γνωσιακή – Συμπεριφορική Θεραπεία από το Beck Institute της Αμερικής. (Beck Institute CBT Certified Clinician (BICBT-CC))